Słowo alimenty pochodzi z łaciny i znaczy tyle co pokarm. Zgodnie ze słownikiem wyrazów obcych alimenty, to w znaczeniu prawniczym, środki, kwoty, zazwyczaj ustalane sądownie, łożone na utrzymanie określonych osób, na przykład: współmałżonka czy dzieci.
Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania bieżących środków utrzymania osobom, które nie mogą utrzymać się samodzielnie. Obowiązek ten dotyczy głównie rodziców i dzieci, ale nie tylko. Alimentów może domagać się dziecko od ojca, matki i od obojga rodziców. Alimentów może chcieć wnuk od dziadka i dziadek od wnuka, a także rodzeństwo. Alimenty może płacić małżonek w separacji drugiemu małżonkowi, ale także jeden małżonek drugiemu małżonkowi po rozwodzie i to przez wiele lat.
O przyznaniu alimentów decyduje sąd. Ich wysokość uzależniona jest od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego i od zarobkowych oraz majątkowych możliwości zobowiązanego.
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka powstaje z chwilą jego narodzin a wygasa, gdy dziecko się usamodzielni. Można przyjąć, że okresem, do którego dzieci nie mogą się samodzielnie utrzymać jest okres, w którym pobierają one naukę w szkole średniej lub wyższej. Minimalnym umownym wiekiem, do którego rodzice zobowiązani są utrzymywać swoje dziecko jest ukończenie przez nie 18 roku życia. Zdarza się jednak, że obowiązek alimentacyjny nie wygasa nigdy. Ma to miejsce w przypadku gdy dziecko z powodu kalectwa czy choroby psychicznej nie jest w stanie utrzymywać się samo..
Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na obojgu rodzicach ciąży obowiązek łożenia na utrzymanie dzieci.
Jeżeli jedno z rodziców zaniedbuje swoje obowiązki w tym zakresie to drugiemu z rodziców (przedstawicielowi ustawowemu małoletniego dziecka) przysługuje roszczenie alimentacyjne. Osoba dochodząca alimentów jest ustawowo zwolniona z kosztów sądowych. Pozew o alimenty składa się w sądzie rejonowym, wydziale rodzinnym i nieletnich, właściwym dla miejsca zamieszkania osoby uprawnionej do alimentów lub właściwym dla miejsca zamieszkania osoby pozwanej. O właściwości sądu decyduje powód (uprawniony do alimentów lub jego przedstawiciel ustawowy).
Na pierwszej rozprawie, sąd pyta strony o ich stanowisko w sprawie alimentów, a następnie wzywa do ugodowego zakończenia sporu. Jeżeli strony zdecydują się na zawarcie ugody jej treść zostaje zaprotokołowana łącznie z zasadami i terminem jej spełnienia. Po dokonaniu powyższych czynności strony podpisują ugodę, a sąd umarza postępowanie gdyż dalsze jego prowadzenie jest bezprzedmiotowe. Zaznaczyć tu należy, że ugoda zawarta przed sądem ma taką samą moc jak wyrok ale w przypadku zawarcia ugody pozwany płaci tylko połowę kosztów sądowych.
Jeżeli jednak strony postępowania nie zdecydują się na ugodę, postępowanie jest kontynuowane. Sąd przesłuchuje strony oraz wskazanych przez strony świadków a po zamknięciu przewodu sądowego wydaje wyrok. Sąd może wydać wyrok zaoczny, jeżeli pozwany powiadomiony o terminie rozprawy nie stawi się na rozprawie, albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie.
Sąd z mocy ustawy wyrokowi ustalającemu alimenty nadaje rygor natychmiastowej wykonalności, co oznacza, że mimo braku prawomocności (może być zaskarżony) jest natychmiast wykonalny.
Organem, który zgodnie z polskim prawem umocowany jest do prowadzenia postępowania egzekucyjnego w sprawie o alimenty jest komornik działający przy sądzie rejonowym.
To on, po złożeniu przez osobę uprawnioną oryginału wyroku z klauzulą natychmiastowej wykonalności i wniosku o wszczęcie egzekucji, w terminie do 21 dni, podejmuje czynności egzekucyjne.
Jeżeli komornik przez okres trzech miesięcy nie może wyegzekwować od dłużnika świadczeń alimentacyjnych w pełnej wysokości (egzekucja zasądzonych alimentów jest bezskuteczna) wtedy z funduszu alimentacyjnego wypłacana jest zaliczka alimentacyjna.
Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, nie w większej wysokości jednak niż 500,00 zł na osobę. Zaliczkę alimentacyjną wypłaca urząd miasta (gminy) lub ośrodek pomocy społecznej, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej.
Egzekucję alimentów zagranicznych prowadzą specjalne wydziały sądów okręgowych. Tam też należy składać stosowne wnioski. Sądy okręgowe dochodzą egzekucji świadczeń alimentacyjnych na podstawie między innymi konwencji nowojorskiej i przepisów prawa europejskiego.
Będąc obywatelem Unii Europejskiej, w krajach Unii można bezpośrednio zwrócić się do sądu, na którego terenie mieszka dłużnik o uznanie wyroku naszego państwa przez to państwo. Dokumenty trzeba przygotować w języku kraju, na terenie którego mieszka dłużnik i opłacić koszty postępowania. Jeżeli kogoś na to nie stać można zwrócić się do sądu o zwolnienie z opłat.
