Obowiązek informacyjny przy zawieraniu umów drogą elektroniczną

Obowiązek informacyjny przy zawierania umów drogą elektroniczną

Wprowadzenie

Obowiązek informacyjny, ujęty w art. 66¹ § 2 k.c., jest drugim obok wymogu potwierdzenia instrumentem wzmocnienia pewności elektronicznego obrotu prawnego. Regulacja kodeksowa oparta jest na art. 10 i art. 11 ust. 2 Dyrektywy o handlu elektronicznym, w których zobowiązano podmioty świadczące usługi społeczeństwa informacyjnego do podania informacji o podstawowym charakterze dla kontraktowania w obrocie elektronicznym. Konieczność wyczerpującego ich udzielenia istnieje ze względu na brak osobistego kontaktu miedzy stronami i odformalizowany charakter samego procesu zawierania umów w tym środowisku. Podkreśla się, że w tych szczególnych warunkach tylko osoba należycie poinformowana o regułach prawnych i technicznych zachowuje wolność wyboru, zdolność podejmowania właściwych decyzji oraz możliwość uniknięcia popełnienia błędu.

Zakres obowiązku informacyjnego

Obowiązek informacyjny obciąża nie wszystkie podmioty, lecz został nałożony jedynie na przedsiębiorcę składającego ofertę w postaci elektronicznej. Mocą art. 66¹ § 3 k.c., obowiązek ten rozciąga się także na sytuacje, w których przedsiębiorca zaprasza do składania ofert, do negocjacji albo do zawarcia umowy w inny sposób. W tych sytuacjach, obowiązek informacyjny realizowany jest odpowiednio i jakkolwiek nie zostało to wyrażone wprost, art. 66¹ § 3 k.c. dotyczy zaproszenia do zawarcia umowy, które także zostało złożone w postaci elektronicznej.Obowiązki informacyjne powstają zatem w związku z każdym oświadczeniem przedsiębiorcy mającym za swój cel zawarcie umowy w obrocie elektronicznym.

Obowiązek udzielenie enumeratywnie wyliczonych w § 2 informacji nie powstaje w razie zaistnienia przesłanek z § 4, a więc gdy umowa zawierana jest za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych do niej środków indywidualnego porozumiewania się na odległość, a także w stosunkach między przedsiębiorcami, jeżeli tak postanowią.

Dla powstania obowiązku informacyjnego nie ma znaczenia status prawny drugiej strony. Na istotne problemy z tym związane zwrócił uwagę J. Janeta. Problemy te zachodzą w sytuacji, gdy przedsiębiorca składa ofertę innemu przedsiębiorcy, który za pośrednictwem interaktywnej strony internetowej zaprasza    do składania ofert. W takich okolicznościach dochodzi do kolizji obowiązków, ponieważ obowiązek udzielenia wymaganych informacji ciąży zarówno na przedsiębiorcy-oferencie (art. 66¹ § 2 k.c.) jak i na przedsiębiorcy zapraszającym do składania ofert (art. 66¹ § 3 k.c.). Przy zawieraniu umów w ten sposób przedsiębiorca – oferent najczęściej nie ma technicznych możliwości udzielenia wszystkich wymaganych informacji, a zatem nie jest w stanie uczynić zadość wymaganiu z art. 66¹ § 2.

Rozwiązanie tego problemu przedstawia W. Kocot, który wskazuje, że w razie zaistnienia takiej kolizji, obowiązek informacyjny nie powstaje po stronie przedsiębiorcy składającego ofertę.Stanowisko to jest uzasadnione, ponieważ dokonując analizy poszczególnych informacji przewidzianych w art. 66¹ § 2 k.c. należy wskazać, że spośród nich te najważniejsze mogą pochodzić tylko od dysponenta strony internetowej. Trudno oczekiwać, żeby przedsiębiorca składający ofertę w odpowiedzi na zaproszenie do zawarcia umowy musiał opisywać czynności techniczne składające się na procedurę zawarcia umowy czy mechanizmy korekcji danych, o których może wiedzieć tylko podmiot zarządzający stroną internetową. W takich przypadkach należy przyjąć wykładnię funkcjonalną przepisu, ograniczając obowiązek informacyjny jedynie do przedsiębiorcy, który zaprasza do składania ofert za pomocą witryny internetowej wykorzystywanej do zawarcia umowy.

Termin przekazania informacji

Artykuł 66¹ § 2 k.c. nakazuje przedsiębiorcy dostarczyć wyszczególnione w nim informacje przed zawarciem umowy. Nie budzi wątpliwości, że ustawodawca używając sformułowania „przed zawarciem umowy” wskazał najpóźniejszy dopuszczalny moment udzielenia tych informacji.

Wydaje się jednak, że sformułowanie użyte w przepisie nie jest właściwe i  w swoim obecnym brzmieniu nie stwarza kontrahentowi przedsiębiorcy należytej ochrony, na co wpływają dwie okoliczności. Po pierwsze, stan ten wynika z nieuwzględnienia przez polskiego ustawodawcę możliwości dwojakiego zaklasyfikowania oświadczeń zamieszczanych w Internecie jako ofert albo zaproszeń do ich złożenia. Po drugie, problem ten związany jest z ustaleniem momentu przed zawarciem umowy, w którym wymienione w art. 66¹ § 2 k.c. informacje powinny być udzielone, aby druga strona mogła faktycznie z nich skorzystać.

Artykuł 10 Dyrektywy o handlu elektronicznym nakazuje dostarczenie wskazanych w tym przepisie informacji zanim zostanie złożone zamówienie przez odbiorcę usługi. Artykuł 66¹ § 2 k.c. uwzględnia wyłącznie sytuację gdy na stronach internetowych są zamieszczone oferty, natomiast wadliwość przepisu w obecnym brzmieniu ujawnia się w sytuacji, gdy na stronie internetowej zamieszczone jest zaproszenie do zawarcia umowy. Stosując wykładnię językową, przedsiębiorca zapraszający mógłby udzielić wymaganych informacji po złożeniu oferty przez użytkownika sieci, a przed jej przyjęciem. W takiej sytuacji nie można mówić               o prawidłowym wypełnieniu obowiązku udzielenia informacji.

Ponadto należy zwrócić uwagę na tę okoliczność, że informacje z art. 66¹ § 2 k.c. głównie dotyczą procedury i techniki zawarcia umowy, a nie merytorycznych jej postanowień. Wskazuje na to w szczególności treść  pkt. 1, 2, 4 i 5, z których wynika, że kontrahent przedsiębiorcy powinien dysponować tymi informacjami przed przystąpieniem do zawierania umowy.

Popieram pogląd P. Machnikowskiego, który stwierdza, że przedsiębiorca – zarówno ten składający ofertę w postaci elektronicznej na stronie internetowej, jak i ten zapraszający do składania ofert za pośrednictwem takiej strony – powinien udostępnić wymagane informacje już przy pierwszym kontakcie z kontrahentem, nie później jednak niż przed podjęciem przez kontrahenta przedsiębiorcy ostatniej czynności w procedurze zawarcia umowy, czyli przed złożeniem oświadczenia o przyjęciu oferty albo samej oferty. W praktyce wymagane prawem informacje powinny być ujawniane na stronie internetowej i stanowić podstawę do dalszych działań użytkownika sieci.

Przy okazji przeprowadzonych tutaj rozważań, warto odnieść się do regulacji zawartej w ustawie o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, która przy umowach zawieranych na odległość, do jakich niewątpliwie zaliczają się umowy zawierane przez Internet, przewiduje rozbudowany obowiązek informacyjny. Terminem do którego najpóźniej należy dostarczyć konsumentowi wymagane informacje jest, wskazany w art. 9 tej ustawy, moment złożenia propozycji zawarcia umowy. Propozycją zawarcia umowy będzie w myśl art.6 ust.2 tej ustawy, zarówno oferta jak i zaproszenie do składania ofert. Wydaje się zatem, że przewidziane w tej ustawie wymagania co do terminu udzielenia informacji stwarzają użytkownikowi sieci – konsumentowi należytą ochronę we wszystkich sytuacjach, niezależnie od charakteru prawnego oświadczenia zamieszczonego na stronie internetowej.

Sposób przekazania informacji

Przekazanie wymaganych informacji musi nastąpić w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Wymaganie to zostało sformułowane podobnie jak w art. 6 ust. 2 i art. 9 ust. 2 Ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny i jak się wydaje, powinno być tak samo interpretowane.

Wymaganie zrozumiałości i jednoznaczności należy rozumieć jako możliwość łatwego ustalenia przez odbiorcę znaczenia komunikatu i to tego samego, które nadał mu jego autor. Przy ocenie należy brać pod uwagę zdolność rozumienia przeciętnego członka grupy do której komunikat jest kierowany. Ponadto jak wskazuje się w piśmiennictwie, przyswojenie wyszczególnionych w przepisie informacji nie powinno być utrudnione w zakresie fizycznej percepcji oraz intelektualnej zrozumiałości, co należy odnieść odpowiednio do treści przekazu oraz sposobu jego przekazania. Udzielane informacje mogą być wyrażone w formie pisemnej, graficznej (obrazów i animacji) czy dźwiękowej pod warunkiem, że będą one możliwe do odkodowania na urządzeniu dostępowym podmiotu zamierzającego zawrzeć umowę z przedsiębiorcą.

W praktyce, w przypadku zawierania umów za pośrednictwem stron internetowych, wymagania te dotyczą w szczególności zachowania odpowiedniej przejrzystości wykorzystywanej strony internetowej (czytelność, wielkość czcionki, użyte słownictwo), a także tego, aby te informacje były dostępne bez konieczności korzystania z wielokrotnych odesłań (hyperlinków).

Ustawa nie wskazuje sposobu, w jaki obowiązek informacyjny ma być zrealizowany. Redakcja przepisu nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie czy wymagane prawem informacje muszą być każdorazowo indywidualnie udostępniane drugiej stronie czy też wystarczy ogólne odesłanie zawarte na stronie internetowej. Moim zdaniem, dla spełnienia tego wymagania wystarczające będzie zamieszczenie wymaganych informacji na stronie internetowej, w taki sposób, żeby użytkownik sieci mógł się z nimi zapoznać przed przystąpieniem do procedury zawarcia umowy. Przy udzielaniu informacji w ten sposób, częstą praktyką jest nałożenie na podmiot korzystający ze strony internetowej obowiązku potwierdzenia faktu, że zapoznał się on z wymienionymi w art. 66¹ § 2 k.c. informacjami. Nieuczynienie tego, uniemożliwia kontynuowanie procedury zawarcia umowy.

Treść obowiązku informacyjnego

Wskazany w Dyrektywie o handlu elektronicznym przedmiotowy zakres informacji, które mają być udostępnione drugiej stronie ma charakter minimalny. Względem postanowień Dyrektywy, polski ustawodawca rozszerzył zakres udzielanych informacji o art. 66¹ § 2 pkt. 2 k.c., nakładając na przedsiębiorcę obowiązek poinformowania o skutkach prawnych potwierdzenia otrzymania oferty. Ponadto, niezależnie od regulacji kodeksowej, sami przedsiębiorcy mogą udzielać innych informacji, jeżeli są one przydatne w procedurze zawierania umowy albo uznają to za celowe.

Artykuł 66¹ § 2 pkt.1 k.c. stanowi, że przedsiębiorca zobowiązany jest poinformować drugą stronę o czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy. Jak wskazuje P. Machnikowski, informacje te powinny dotyczyć     nie tylko samej procedury, czyli pojęcia i skutków złożenia oferty oraz oświadczenia     o jej przyjęciu, ale także tego jak strony będą tę procedurę realizowały, a więc jakie skutki wywołują dokonywane przez stronę poszczególne czynności techniczne. W literaturze przedmiotu postuluje się, aby przedsiębiorca wyraźnie oznaczył moment od którego strony są związane umową i mogą wysuwać wobec siebie stosowne roszczenia. Wskazuje się również, ze w ramach tych informacji przedsiębiorca powinien wskazać czy treść strony internetowej należy traktować jako ofertę czy też jako niewiążące zaproszenie do zawarcia umowy.

Jak się jednak wydaje, w pkt. 1 ustawodawca nie nałożył na przedsiębiorcę  obowiązku objaśniania drugiej stronie prawa i przepisów dotyczących zawierania umów. Przedsiębiorca nie jest zobowiązany do poinformowania o całej procedurze zmierzającej do zawarcia umowy, a jedynie o czynnościach technicznych składających się na tą procedurę. Przykładowo, chodzi o wyjaśnienie czy kliknięcie w ikonkę „kupuję” oznacza złożenie oferty, czy też co należy rozumieć przez „dodanie towarów do koszyka zakupów” w sklepie internetowym. Jest to szczególnie istotne, chociażby ze względu na samą rozmaitość rozwiązań technicznych zawartych na stronach internetowych z jakimi może się spotkać użytkownik sieci. Ustawodawca wskazuje pewne minimum, dlatego przekazanie informacji w szerszym zakresie jest dopuszczalne.

W dalszej kolejności, zgodnie z pkt. 2 tego paragrafu, przedsiębiorca winien poinformować o skutkach prawnych potwierdzenia otrzymania oferty. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że przedsiębiorca powinien podkreślić, że potwierdzenie nie stanowi przyjęcia oferty a także wyjaśnić na czym polega istota związania ofertą. Jeżeli zachodzi taka okoliczność, przedsiębiorca powinien również informować, że przyjęcie przez niego oferty należy traktować jako potwierdzenie jej otrzymania.

Adresat oświadczenia powinien także zostać poinformowany o tym, w jaki sposób umowa zostanie utrwalona i zabezpieczona przed nieuprawnioną ingerencją oraz możliwością zapoznania się z jej treścią przez osoby trzecie. Przedsiębiorca winien poinformować kontrahenta także o tym, w jaki sposób będzie miał on możliwość dostępu do treści umowy po jej zawarciu. Podkreślić należy, że regulacja ta nie nakłada na przedsiębiorcę generalnego obowiązku utrwalania, zabezpieczania i udostępniania treści umów.

Zawarty w art. 66¹ § 2 pkt. 4 k.c. obowiązek ma szczególny charakter, ponieważ przedsiębiorca obowiązany jest nie tylko informować kontrahenta o stosowanych przez siebie metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, ale równocześnie został nałożony na niego prawny obowiązek udostępniania takich środków i mechanizmów. Rozwiązanie to ma zminimalizować ryzyko złożenia błędnego oświadczenia woli przez kontrahenta przedsiębiorcy. W przepisie tym chodzi jednak nie o prawnie relewantny błąd w znaczeniu wady oświadczenia woli, ale o pomyłki czy usterki popełnione przy wprowadzaniu wszelkich danych niezbędnych do zawarcia umowy. Ze względu na rozmaitość umów zawieranych w obrocie elektronicznym, tytułem przykładu wśród danych, których powyższy przepis dotyczy można wymienić dane osobowe, adres skrzynki poczty elektronicznej, adres doręczenia przesyłki czy numer karty kredytowej. W praktyce obrotu elektronicznego, wymagania z pkt. 4 realizowane są poprzez dodatkową stronę internetową umożliwiającą ponowne przejrzenie i zweryfikowanie wprowadzonych już wcześniej danych.

W dalszej części ustawodawca nakłada na przedsiębiorcę obowiązek udostępnienia informacji o językach, w których umowa może być zawarta. Nałożony w pkt. 5 obowiązek ma na celu zapewnienie, że umowa zostanie zawarta w języku zrozumiałym dla obu stron. W regulacji tej można zaobserwować pewną nieścisłość, ponieważ z treści pkt. 5 nie wynika, aby informacje objęte obowiązkiem informacyjnym musiały być podane w językach, w których umowa może być zawarta. Uprawnione będzie jednak stwierdzenie, że także i te informacje powinny być udostępnione w języku, w którym umowa może być zawarta. Piotr Machnikowski wskazuje ponadto, że norma zawarta w pkt. 5 nakłada obowiązek posłużenia się językiem zrozumiałym dla adresata jako przesłankę skuteczności oświadczenia woli.Twierdzenie to jest nietrafne, ponieważ konieczność taka wynika z ogólnych przepisów regulujących zasady składania oświadczeń woli w prawie polskim.

Jeżeli przedsiębiorca korzysta z kodeksów etycznych, jest on zobowiązany poinformować drugą stronę o tym jakie to są kodeksy oraz jaka jest ich dostępności  w postaci elektronicznej. Może to nastąpić przez zamieszczenie na stronie internetowej przedsiębiorcy odsyłacza do strony internetowej lub pliku z treścią takiego kodeksu. Należy podkreślić, ze przez samo udzielenie informacji o stosowanych kodeksach etycznych nie powstaje żadne zobowiązanie, a naruszenie norm postępowania w nich ujętych nie rodzi odpowiedzialności kontraktowej.

Skutki naruszenia obowiązku informacyjnego

W art. 66¹ § 2 k.c. nie zostały określone przez ustawodawcę skutki niedopełnienia obowiązku informacyjnego. Nie określa ich także Dyrektywa o handlu elektronicznym, która pozostawiła tym samym decyzję w tym zakresie państwom członkowskim. Przykładowo, w prawie niemieckim, przedstawiciele doktryny odwołują się do generalnych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej, natomiast w Wielkiej Brytanii wyraźnie stwierdzono, że sankcją za nieudzielenie wymaganych informacji jest prawo żądania odszkodowania.

W prawie polskim, w pierwotnym projekcie ustawy nowelizującej Kodeks cywilny, sankcją za nieudzielenie wymaganych informacji albo nieudostępnienie środków technicznych umożliwiających korygowanie błędów był 10-dniowy termin    do odstąpienia od umowy liczony od dnia jej zawarcia. W ostatecznej wersji zrezygnowano jednak z tego zastrzeżenia. Obecnie powszechnie przyjmowany jest pogląd o odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 415 k.c. Jeżeli zatem kontrahent przedsiębiorcy poniesie szkodę będącą skutkiem nieprzekazania wymaganych informacji, przekazania informacji nieprawdziwej, uchybiającej nakazowi jednoznaczności i zrozumiałości, przedsiębiorca obowiązany jest tę szkodę naprawić.  P. Machnikowski trafnie dokonuje rozróżnienia co do zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej w oparciu o art. 415 k.c. Jeżeli w wyniku niewiedzy, wynikającej z braku udzielenia wymaganych informacji, kontrahent przedsiębiorcy nie mógł zawrzeć skutecznie umowy, odpowiedzialność będzie ograniczona do ujemnego interesu umownego czyli szkód, które kontrahent poniósł przez to, że zamierzona umowa nie doszła do skutku, np. z tytułu opłat za połączenie modemowe z Internetem. W przypadku gdy do zawarcia umowy już doszło, dopuszczalna będzie odpowiedzialność w szerszym zakresie, a więc za poniesione straty i utracone korzyści. Należy jednak mieć na względzie trudności dowodowe związane z koniecznością wykazania związku przyczynowego pomiędzy brakiem wymaganej przez prawo informacji a szkodą.

Moim zdaniem niewłaściwy jest pogląd o odpowiedzialności przedsiębiorcy na podstawie art. 471 k.c., za niewykonanie albo nienależyte wykonanie zobowiązania, gdyż obowiązek z art. 66¹ § 2 k.c. ma charakter przedkontraktowy.

Bibliografia

1. Barta J., Markiewicz R., Internet a prawo, Kraków 1998.
2. Brzozowski A. [w:] Kodeks cywilny Komentarz T.1,K.Pietrzykowski (red.),Warszawa 2008.
3. Dubis W., Zawieranie umów elektronicznych [w:] Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, J. Gołaczyński (red.), Warszawa 2005.
4. Gawlik B., Procedura zawierania umowy na tle ogólnych przepisów prawa cywilnego, Kraków 1977.
5. Golat R., Internet – aspekty prawne, Warszawa 2003.
6. Janeta J., Zawieranie umów przy użyciu środków komunikacji elektronicznej – tryb ofertowy[w:] Súčasnost a perspektívy právnej regulácie obchodnych zmlúv, Zborník príspevkov účastnikov vedeckiej konferencie konanej w dńoch 24.-26. Októbra 2007 v Starej Lesnej, Košice 2008.
7. Jankowski J., Kontrakty elektroniczne w obrocie prawnym, Warszawa 2008.
8. Jasiakiewicz M., Ofertowy system zawierania umów w polskim prawie cywilnym, Toruń 1993.
9. Jasiakiewicz M., Oplustil K.[w:] Prawo umów handlowych, S. Włodyka (red.), Warszawa 2006.
10. Karwala D., Zawieranie umów elektronicznych w trybie ofertowym – uwagi na tle art.66¹ k.c., MP.
11. Katner W. [w:] System prawa prywatnego, t. 7, Prawo zobowiązań – część szczegółowa, Z. Radwański (red.), Warszawa 2004.
12. Kidyba A., Prawo handlowe , Warszawa 2007.
13. Kocot W., Elektroniczna forma oświadczeń woli, PPH 3/2001.
14. Kocot W., Wpływ Internetu na prawo umów, Warszawa 2004.
15. Kocot W., Zawarcie umowy w drodze elektronicznej wymiany informacji, PPH 4/1998.
16. Kocot W., Ofertowy i negocjacyjny tryb zawarcia umowy w ujęciu znowelizowanych przepisów kodeksu cywilnego, PPH 5/2003.
17. Konarski X., Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Warszawa 2004.
18. Kopaczyńska-Pieczniak K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, A. Kidyba (red.), Warszawa 2009.
19. Korus K.[w:] Prawo handlu elektronicznego, M. Chudzik (red.), Bydgoszcz- Kraków 2005.
20. Kot D., Dyrektywa Unii Europejskiej o handlu elektronicznym i jej implikacje dla prawa cywilnego, KPP 1/2001.
21. Kryczka K., O zawieraniu umów drogą elektroniczną – polski kodeks cywilny a prawo europejskie,
22. Machnikowski P. [w:]  Kodeks cywilny Komentarz,  E. Gniewek (red.), Warszawa 2008.
23. Machnikowski P., Zmiany w przepisach KC o zawieraniu umów w trybie ofertowym i rokowaniowym, PPH 1/2004.
24. Podrecki P., Zawarcie umowy w postaci elektronicznej, [w:] Handel elektroniczny. Problemy prawne., J.Barta, R.Markiewicz (red.), Kraków 2004.
25. Polański P., Custom as a Source of supernational Internet Commerce Law, Faculty of Science & Faculty of Law, Melbourne 2003 .
26. Polański P., Strona sklepu internetowego – oferta czy zaproszenie do składania ofert, [w:] Prawo umów elektronicznych, J. Gołaczyński (red.), Kraków 2006.
27. Radwański Z., [w:] System prawa prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, Z. Radwański (red.), Warszawa 2008.
28. Ramberg Ch. H., The E-commerce Directive and formation of contract In a comparative perspective, European Law Review 26/2001.
29. Rudnicki S. [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, S.Dmowski, S. Rudnicki (red.), Warszawa 2007.
30. Safjan M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, K. Pietrzykowski (red.), Warszawa 2008, s. 339.
31. Stosio A., Umowy zawierane przez Internet, Warszawa 2002.
32. Szostek D., Czynność prawna a środki komunikacji elektronicznej, Kraków 2004.
33. Wojewoda M. [w:] Kodeks cywilny. Część Ogólna. Komentarz, M. Pyziak-Szafnicka (red.), Warszawa 2009.
34. Wolter A., J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne, Lublin 2000.
35. Zachariasiewicz M. A., Procedura zwieranie umów według znowelizowanych przepisów Kodeksu cywilnego, KPP 4/2004.