Kara umowna
Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują możliwość zastrzeżenia w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Zastrzeżenie takie nosi nazwę kary umownej i stanowi sankcję za zachowanie dłużnika niezgodne z treścią zobowiązania.
Z definicji kary umownej wynika, że ma ona zastosowanie jedynie do zobowiązań niepieniężnych, a zatem nie może być stosowana do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań pieniężnych. Przykładowo w umowie sprzedaży można zastrzec karę umowną na wypadek nieterminowego dostarczenia zakupionego towaru, nie można natomiast zastrzec kary umownej na wypadek nieterminowej zapłaty ceny sprzedaży.
Kara umowna może być przykładowo ustalona jako:
- jednorazowo określony procent niewykonanego lub nienależycie wykonanego zobowiązania
- określony procent wartości zobowiązania za każdy dzień zwłoki w wykonaniu zobowiązania
- określona kwota pieniężna
Istotną kary umownej jest to, iż jest ona należna osobie uprawnionej w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, niezależnie od wysokości faktycznie poniesionej szkody. Tym też kara umowna różni się od zwykłego odszkodowania, którego uzyskanie wymaga wykazania istnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. Oznacza to, że jeżeli w umowie przewidziano karę umowną w kwocie 1000 zł na wypadek niewykonania zobowiązania, to jest ona należna w tej wysokości, chociażby wierzyciel poniósł szkodę z tego wynikającą w kwocie 50 zł. Gdyby zatem strony nie zastrzegły kary umownej, wierzyciel mógłby dochodzić co najwyżej odszkodowania w wysokości 50 złotych.
Przy stosowaniu kary umownej należy ponadto zwrócić uwagę na regulację przewidującą, iż żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Oznacza to, że jeżeli strony zastrzegły karę umowną na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, to zapłata kary umownej wyczerpuje roszczenia osoby uprawnionej z tego tytułu nawet wtedy, gdy poniesiona szkoda była znacznie wyższa. Możliwe jest jednak wprowadzenie do umowy klauzuli uprawniającej do dochodzenia odszkodowania przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary umownej na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego.
Przepisy Kodeksu cywilnego dopuszczają miarkowanie (zmniejszenie) wysokości kary umownej na drodze orzeczenia sądowego w sytuacji, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana lub też gdy zobowiązanie zostało już w znacznej części wykonane.
Na zakończenie należy zwrócić uwagę, że kara umowna nie jest narzędziem, które może służyć dłużnikowi do zwolnienia się z zobowiązania wtedy, gdy nie ma on woli spełnienia świadczenia. Zwolnienie takie może bowiem nastąpić wyłącznie za zgodą wierzyciela.
