Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
Spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu nazywamy ograniczone prawo rzeczowe, które odnosi się do lokali spółdzielczych, np. znajdujących się w blokach mieszkalnych. Może być ono zarówno prawem do lokalu mieszkalnego jak i lokalu użytkowego. To, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest prawem rzeczowym ograniczonym oznacza, że obciąża ono cudzą nieruchomość (nieruchomość spółdzielni). Na treść tego prawa składają się uprawnienia: do korzystania lokalu zgodnie z jego przeznaczeniem oraz do rozporządzania swoim lokalem, np. do wynajęcia albo oddania do bezpłatnego używania osobie trzeciej, a więc uprawnienia w treści zbliżone do prawa własności. Z rzeczowego charakteru tego prawa wynika ponadto możliwość prowadzenia dla niego księgi wieczystej oraz obciążania hipoteką.
Na marginesie należy zaznaczyć, że wśród praw własnościowych, oprócz praw do lokali, występują także prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest zbywalne, dziedziczne i może być poddane egzekucji. Możliwe jest także zbycie udziału w tym prawie. Pozostałym współuprawnionym przysługuje wtedy prawo pierwokupu, którego naruszenie prowadzi do nieważności umowy. Prawem związanym ze spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu jest prawo do wkładu budowlanego. Każdoczesne zbycie prawa do lokalu obejmuje też zbycie wkładu. Zbycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu wymaga umowy zawartej pod rygorem nieważności w formie aktu notarialnego, a ponadto jeżeli prawo to jest ujawnione w księdze wieczystej konieczny jest również wpis.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nie jest prawem związanym z członkostwem w spółdzielni. Możliwe jest zatem nabycie tego prawa przez osobę niebędącą członkiem spółdzielni, a ustanie członkostwa nie prowadzi do wygaśnięcia prawa – odrębnie niż przy spółdzielczym lokatorskim prawie do lokalu. Spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia nabywcy tego prawa w poczet członków spółdzielni, jeżeli spełnia on wymagania przewidziane w statucie i wyrazi taki zamiar.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przechodzi także na spadkobierców niezależnie od tego czy są członkami spółdzielni i istnieje także pomimo nie uzyskania przez nich członkostwa. W czasie obowiązywania poprzednich regulacji odnoszących się do praw spółdzielczych, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mogło przysługiwać tylko jednej osobie będącej członkiem spółdzielni lub wspólnie małżonkom. Obecnie prawo to może przysługiwać więcej niż jednej osobie, z tym że członkiem spółdzielni może zostać wyłącznie jeden ze współuprawnionych lub małżonkowie.
W obecnym stanie prawnym nie występują już także ograniczenia w zakresie dziedziczności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych przewiduje jednak obowiązek spadkobierców do wyznaczenia spośród siebie, w ciągu roku od dnia otwarcia spadku, pełnomocnika w celu dokonywania czynności prawnych związanych z wykonywaniem tego prawa . W razie niedochowania terminu , sąd na wniosek spadkobiercy lub spółdzielni wyznaczy spośród tych osób przedstawiciela.
Ustawodawca przewiduje stopniowe eliminowanie własnościowych praw spółdzielczych i zastąpienie ich prawami odrębnej własności lokali. Wyrazem tych tendencji jest to, że obecnie obowiązujące przepisy uniemożliwiają ustanawiania przez spółdzielnię mieszkaniową spółdzielczych własnościowych praw do lokali. Ponadto uprawnionym z tytułu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu przysługuje roszczenie o przekształcenie tego prawa w prawo odrębnej własności lokalu.
